MUSTAFA CANSIZ HOCA
1895-1975
Övüleceği öven , sövüleceğe söven Mustafa Cansız ismi, eğer Trabzonlu değilseniz size pek bir şey ifade etmeyecektir. Fakat onun yetiştirdiği din profesörü, günümüzün parti lideri Yaşar Nuri Öztürk'ü ise bilmeyen yoktur.
Trabzon'da bir efsane gibi anlatılan, dini sorulara nükteyle, küfürle cevap vermesiyle meşhur Mustafa Cansız Hoca, 1895-1975 yılları arasında yaşadı. Arapça, Farsça, Çağatayca, Rumca bilgisi, koyu CHP'li olması, akademisyenlere taş çıkarır kültürüyle her yönden farklı bir din adamı. Öğrencisi Prof. Dr. Öztürk'e göre müstesna bir şahsiyet:
YAŞAR NURİ ÖZTÜRK HOCASINI ANLATIYOR
Kitabın sunuş yazısını kaleme alan Prof. Dr. Yaşar Nuri Öztürk, hocası hakkında şunları dile getiriyor:
"Kültür, bilgi, irfan ve şuur mirasımın en önemli mimarı olan Cansız Hoca (ben ona hep Üstadım derdim) İslam dünyasında bugün emsali yok denecek kadar az bulunan öyle bir dehadır ki, bakış açıları, bugün ekolleştiği kabul edilen düşüncelerimin hâlâ önünde gitmekte ve benim aracılığımla milyonlarca insana ufuk açmaya devam etmektedir.
Sadece ilim ve irfan birikimiyle değil, büyük zekası, hayranlık veren esprileri, hâlâ yararlandığımız öngörüleri ve engin insan sevgisiyle de müstesna bir şahsiyet olan Mustafa Cansızoğlu üstadıma ben 1960 yılında bağlandım ve doğup büyüdüğüm şehir olan Trabzon'dan ayrıldığım 1969 yılına kadar huzurunda aralıksız ders okudum. Aralıklı yararlanma zamanım ise 1969'dan öldüğü yıla kadar sürdü.
Türkçe yanında Arapça, Farsça, Rumca ve Azeri dillerini edebiyatlarıyla bilen ve mükemmel okuyup yazan bu ender bilgi ve düşünce öncüsüyle beraberliğim, denebilir ki, uyuduğu saatler dışında kesiksiz yürümüştür. Nargile içtiği, tavla oynadığı saatler bile bu hoca-öğrenci ilişkisini kesintiye uğratmamıştır. Tam aksine, bende iz bırakmış, yol açmış, boyut yükseltmiş en önemli bilgi aktarımlarını bazen saatler süren nargile fasıllarında gerçekleştirmiştir.
Bu aralıksız beraberlik Cansız Hoca'nın bana 'Kursi' adını vermesiyle ve öldüğü güne kadar beni Kursi diye çağırmasına yol açtı. Kursi, Rumca’da tespihin püskülüne denir. Büyük üstadım kendisini tespihe beni de tespihten hiç ayrılmayan kursiye benzetmiştir. Birçok gün gözleri yaş dolarak şunu söylediğine tanık olma bahtiyarlığını yaşadım: "Ulan Kursi, sana baktıkça bir yandan Allah'a şükrediyorum, bir yandan da vahlanıyorum. Şükrediyorum; çünkü vicdanım emin bulunuyor ki, benim hasretimi hedefine sen vardıracaksın; Müslüman halkımızı uyandıracak, yalan ve bühtanlara karşı teçhiz edeceksin. Vahlanıyorum; çünkü seni uzun yıllar önce tanıyıp sahip olduğum bütün müktebebatı sana veremedim. Bilgi tomarımı dürüp kenara koyacağım bir sırada karşıma çıktın."
Bu sıradışı din aliminin hayatı ölümünden yıllar sonra, Kahramanmaraş Sütcü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim görevlisi Mehmet Günaydın tarafından kaleme alındı.
CANSIZ HOCA'NIN HATIRALARINDAN SEÇMELER
Uzun bir süre İl Genel Meclisi üyeliği yaptı. Vali ve müdürlerle diyalogları çok iyi idi. Dairelerin birine yeni bir müdür gelmişti. İslâmiyet'le hiç alakası olmayan bir kişiydi. Hıristiyanlığın üstünlüğüne inanıyor, hatta bu dine girmeyi düşünüyordu. Arkadaşları onu Cansızla tanıştırmak istiyordu. Bir toplantıda konu açılmış ve müdür bu görüşlerini tekrar etmiş. Bunun üzerine Cansız ona, "Kuran’ı inceleyip de içinde beğenmediğin neler buldun?" diye sormuş. Müdür, "Kuran’ı hiç okumadım" diye cevap vermiş. Bunun üzerine Cansız, "Peki, Hıristiyanlığın kutsal kitabı olan İncil'i okuyup neleri beğendin?" diye sordu. Müdür, "İncil'i de hiç okumadığını" söylemiş. Bu cevap üzerine Cansız Hoca valiye dönerek, "Sayın valim, bu adamdan ne Müslüman ne de Hıristiyan olur."
Hoca çok enteresan biriydi. Öncelikle istismara çok karşı idi. Mesela bir kişi inkılâpçılığı savunmaya kalksa o onun muhalifi olur ve karşısına geçerdi. Şekilden ibaret olan inkılâp anlayışının yanlış olduğunu hem söverek hem döverek karşısındakilere anlatırdı. Ama bir mutaassıbın karşısında da kendi imanından şüphe edecek şekilde cephe alırdı.
Dini grupların hepsine karşı idi. Ama onun yanında gruplardan birinin aleyhine konuşan ve dine lakayt davranan kimseye karşı da adeta aslan kesilirdi. O'nun böyle bir özelliği vardı. Tenkit eden kişinin tavrını ve niyetinin bozuk olduğunu anlayınca hemen onun karşısına geçer, diğer tarafı savunurdu. Dine kliklerin ve cemaatlerin bakışından bakılmasına tamamen karşı idi. Dinin esas kaynağından öğrenilmesinin gerektiğini, dini menfaatlerine kullananlara çok karşı idi. Dini politik, şöhret veya servet amaçlı kullananların da karşısında idi.
Müftüler ona saygılı davranırlardı. Onunla kimse ters düşmek istemezdi. Çünkü pervasızdı. Hoca öyle realist bir anlayışa sahip ki, onun din anlayışı Türkiye'ye ve İslâm ülkelerine hâkim olsun, İslâm dünyası silkinsin şeklindeydi. .
EBU HUREYRE'YE YALANCI DİYENİN...
1940-50'li yıllarda pozitivist bir anlayış hâkim. Aydınlar genelde böyle. Öğretmen olan böyle bir kişi gelişi güzel olarak Ebu Hureyre'nin çokça hadis rivayet etmesini doğru bulmadığını ve uydurma olduğunu dile getirir. "Bir kişi bu kadar hadis rivayet edemez. Tahmin ediyorum bir yerlerden bir şey okumuş" demiş.
İzah etmeye çalışanların sözlerinden ikna olmamış.
"Cansız Hoca'yı kabul eder misin?" demişler. "Ederim." demiş.
Cansız Hoca Meydan Parkı'nda bir ağacın altında sohbet ediyor. Gelmişler. Hafız Murat,var, Muharrem Aslantürk var.
- "Hocam böyle diyen bir adam var. Anlattık ama tam izah edemedik. Siz ne dersiniz?"
- Kalem kâğıdınız var mı?
- Var.
- Yazın. Bir: Ebu Hureyre'ye yalancı deyenin anasını avradını...
Adam duraklamış... Cansız Hoca, "Bu kalayı safhası demiş" Daha sonra Usul-i Hadisten anlatmaya başlamış. Toplanması, rivayeti... İlmi bir izah.
Sonra kalkmış gitmiş. Öğretmene sormuşlar: Nasıl buldun?
Cevap: Çok iyi anlattı ama çok kaba bir insan.
UZUN SAÇLI FÖTR ŞAPKALI BİR ALİM
Rıza Selim Başoğlu'nun Hoca hakkındaki hatıra, düşünce ve kanaatleri ise şöyle:
Cansız Hoca kendi dönemindeki hocaları adam yerine koymuyordu ki. Gezici vaiz olduğu dönemlerde otobüsle Samsun'a gidiyordu. Saçlar uzun. Başında fötr şapka. Yanında veya arka koltukta birisi Arapça bir metin açmış onu okuyor. O, Cansız'ı tanımıyor. Cansız sormuş: Elindeki kitap nedir? Ne okuyorsun? Adam bakmış ki uzun saçlı, fötr şapkalı bir adam, "sen anlamazsın demiş." "Anladım ama sen anlat bana ne var orada?" Kıyafetine bakmış ya herhalde gâvur zannetmiş. Çünkü şekilcilik var ya. "Merak ettim biraz oku bana." Adam okumaya başlamış ama bir cümlede kırk tane irap hatası yapmış. Hoca, ver şu kitabı demiş ve başlamış okumaya. Bak kitap böyle okunur. Senin ağzına, sakalına, ...
Hoca, hoca geçinen insanlara hakaret ediyordu. Daha sonra görev icabı karşılaştığım tablolardan dolayı anladım ki Cansız Hoca haklıymış. Çünkü bu tür insanların sosyal hayatlarına din hiç girmemiş. Dini sadece namaz ve oruçtan ibaret sayıyorlar. Cansız bu tür hocalara asabileşiyordu. Onlara olan düşmanlığından değil. Belki maksadı aşan ifadeler kullanıyor ama hiçbir zaman niyeti kötü değil ve hiçbir zaman zannedildiği gibi dine saygısız ve kayıtsız bir insan değildi.
Bana göre tahkiki olarak Allah'ı bulan bir insandı. Ben onu böyle tanıyorum.
Biz Cansız Hoca'yı İmam-Hatipte olduğumuz yıllarda dinliyorduk. Ama o yaşlarda onu anlayabilecek seviyede değildik. O dönemlerde biraz ibare okumuş ve vaiz olarak camilerde kürsüye çıkan hocaların Hoca ile ilgili olarak "itikadının çok zayıf olduğu, dininin zayıf olduğu ve adeta inançsız biri olduğu" propagandasını yapıyorlardı. Bizler, onunla ilgili olarak hep bu sözleri duyarak yetiştik. Bunun takdirini yapabilecek durumda da değildik. Acaba Hoca için niçin böyle söylüyorlar? Bunu söylemelerinin tabi çok sebepleri var. Bir kere şunu söylemek lazım ki Hoca çok liberal bir kişiydi. Kıyafetiyle, hareket tarzıyla hocalardan çok farklıydı.
Geleneğin çok dışında yaşayan bir kişiydi. Mesela oturur tavla oynar. Tavla oynuyor ya, zındık oldu. O tavla, hocalara göre onun küfrünü gerektirecek bir durum olarak görülmektedir. Çünkü o dönemlerde hocalar, tavlanın zarına bile tutmanın insanın hınzır kanına bulaşacağı konusunda hadisler söylerlerdi. Yani tavla oynamak dinsizlikti. Hoca olarak o bu tür hadislerin,tahlilini yapacak bilgiye sahipti."
CANSIZ HOCANIN FIKRALAŞAN İCRAATLARI
BU GÜN GİT YARIN GEL
Devlet dairelerinde vatandaşa "bu gün git yarın gel" anlayışı hemen her dönemde geçerli olmuştur. Dernekpazarı 1950 öncesi Of ilçesine bağlı idi. Resmi bir işi olan yirmi kilometrelik yolu gitmesi gerekiyordu. Cansız Hoca'nı köylüsü Şahmeran Güveli nüfus cüzdanı alabilmek için iki kez Of'a gitmesine rağmen yukarıda ifade ettiğimiz anlayıştan dolayı başarılı olamamıştır.
Durumu Cansız Hocaya aktarır. O dönemde İl Genel Meclisi üyesi ve sözü geçer konumda idi. Kâğıt-zarf ister. Zarfa koyduğu kâğıda şunları yazar:
-Vatandaşın üçüncü defa işini yapmamak b.k yemektir.
İmza. Mustafa Cansız
Okuma yazması olmayan Şahmeran Güveli bu mektupla birlikte Nüfus memurluğuna gider. Mektubu açıp okuyan memur hiçbir şey sormadan işlemi yapar. Böylece Şahmeran Güveli nüfus cüzdanına kavuşur.
Buna benzer bir diğer olay şöyledir: Bir şahıs rüşvet vermediği için "bu gün git yarın gel" diye oyalanıyormuş. Durumu Cansız'a anlatmışlar.
Aynı şekilde bir zarf ve kâğıt istemiş. Kâğıdı makasla parçalar ve zarfa koyar.
Niçin böyle yaptığı sorulunca ne yazdığın söyler: "Bu adamın rüşvet verecek kuruşu yoktur. Cüzdanını verin."
Adam bu şekilde cüzdanını alır.
ALT-ÜST
Kadının biri hayatını fahişelik yaparak kazanmaktadır. Öldüğünde cenaze namazı için camiye getirilip musalla taşına konulur. İmam, kadının cenaze namazını kıldırmak istemez. Mesele büyür, Trabzon Müftülüğü'ne intikal eder. Müftü telaşlanır.
Cansız Hoca'ya haber verilir. Durum izah edilir. Olay mahalline geldiğinde cenaze namazını kıldırmayan hocayla aralarında şu diyalog geçer :
- Bu kadının cenaze namazını niçin kıldırmıyorsun?
- Hocam bu kadın hayatında hep fuhuş yapmış. Böyle birisinin cenaze namazı kılınmaz.
- Ulan, üstte yatan pezevenklerin cenaze namazlarını kılıyorsunuz da altta yatanlarınkini niçin kılmıyorsunuz?
EDİSON CENNETE GİRECEK Mİ?
Cansız Hoca'nin bulunduğu bir yerde kimlerin çennete gireceği konusu tartışılıyormuş. Mollalardan biri Cansız Hoca'ya:
- Hocam, Edison bütün dünyayı aydınlatan buluşu gerçekleştirdi ama yine cehenneme gidecek.
- Sen Edison'un cehenneme gideceğini nereden biliyorsun?
- O bizim Peygamber'e inanmadı. Onun için cennete giremez.
Bunun üzerine Cansız Hoca, cevap verir:
- Bakara Suresinin 62. ayetinde şöyle der:
Şüphesiz iman edenlerle, Yahudiler, Hıristiyanlar ve sabilerden kimler Allah'a ve ahiret gününe inanıp salih ameller işlerlerse onların ecirleri Allah katındadır. Onlara korku yoktur ve üzülmeyeceklerdir de. Yani, bu ayette Allah insanlara "Allah'a ve ahiret gününe inanıp hayırlı işler yapmaları " şartını getiriyor. Ayni ayet Maide Suresinin 69. ayetinde de tekrar edilmektedir. Sonra büyük alimlerin ekseriyetinin iman sahibi oldukları bilinen bir husustur. Ayrıca Edison'un son nefesinde nasıl gittiğini ne biliyorsun?"
Ancak adam ikna olmamış. İlla cehenneme gidecek, diye israr edince
Cansız Hoca sinirlenmiş :
"Allah, senin gibi beş milyon eşşeoğlueşşeği cennetine koyacağına bir Edison'u koysun daha karlıdır."
KURAN SAYFALARI
Cansız Hoca'ya yerli yersiz herkes dini sorular soruyormuş.
- Hocam, yeryüzünün her tarafına Kuran sayfaları serilse ve büyük abdest ihtiyacın gelse bu ihtiyacı nerede gidereceksin?
Cansız Hoca çok sinirlenerek şu cevabı vermiş:
- İhtiyaç giderecek yer kalmadığına göre, senin ağzına sıçmaktan başka çare yok.
HOCA ÇIKTI, MANDALAR YESİN
Cansız Hoca, vali ve üst düzey bürokratlarla bir yemeğe katılır. Hocaların çok yemek yemesiyle ilgili bir fıkra anlatılır:
- Hoca ile manda bostana düşmüş. Görenler, hangisini çıkaralım demişler. Kimileri mandayı çıkarın o çok yer demiş, kimileri de yok hoca daha fazla yer onu çıkarın demiş."
Fıkrayı dinleyen Cansız Hoca masadan kalkmış, bir kenara oturup sigarasını yakmış, Masadakilerden biri Cansız Hoca'ya, "Hocam niçin kalktınız" diye sorunca, Cansız Hoca şu cevabı vermiş:
"Hoca çıktı mandalar yesin."
"ŞEYTAN ... BUYURDU?
Hocalar vaaz verdikleri sırada "Kalellahu" diye ayeti okurken Türkçesi "Allah dedi" anlamında olmasına rağmen saygıya binaen "Allah buyurdu" denir.
Cansız Hoca'nın bulunduğu bir imtihanda hocanın biri alışkanlık olacak ki "ve kaleşşeytanu" ayetini tercüme ederken "şeytan buyurdu" demiş.
Bunun üzerine Cansız Hoca açmış ağzını, yummuş gözünü:
- Şeytan buyurdu mu? Bir de celle celalühü ekle oraya eşşek oğlu eşşek. Şeytan bok yedi. Çık dışarı.
OKUNAN DUA ÖLÜ RUHUNA GİDER Mİ ?
İzmirli bir avukat dava için Trabzon'a gelmiş. Sohbet esnasında, okunan duaların ölünün ruhuna gidip gitmeyeceği tartışılmış. Avukat, okunan duaların ölülerin ruhuna gitmeyeceğine inanıyormuş.
"Seni ancak Cansız Hoca ikna edebilir" demişler.
Hocanın tavla oynadığı kahveye gidilmiş.
Adam sorusunu yineleyince, aralarında şu diyalog geçmiş.
- Elbette gider.
- Peki nasıl gider?
- Senin anan, eşin, kızın var mı ?
- Var.
- Nerede oturuyorlar?
- İzmir'de.
- Senin ananı, avradını, kızını ......
- (Adam sinirlenerek hocanın üzerine yürümüş) Ne biçim konuşuyorsun sen ?
- Niye sinirleniyorsun? Duaların buradan ahirete gittiğine inanmıyorsun da, küfürlerin buradan İzmir'e gittiğine niye inanıyorsun ?
ALLAH TÜRK MÜ?
1960 İhtilalinden sonra Milli Birlik Komitesi üyelerinden bazıları Trabzon'a gelmiş. Cansız Hoca'yı, İmam-ı Azam'ın Türk olup olmadığını sormak için çağırmışlar. Hoca gitmeden önce şöyle demiş: “İmam-ı Azam işi kolay da Allah'ın Türk olup olmadığını sorarlarsa ne cevap vereceğim”
CANSIZ HOCA TARİKATLARI SEVMİYOR AMA TASAVVUF EDEBİYATINA DÜŞKÜN
Ahmet Gürsoy'un Cansız Hoca'nın tarikatlara bakışı ile ilgili şu ifadelere yer vermiştir:
"Tarikatlara karşı olduğu doğrudur. Ancak tasavvuf şiirlerini ezbere bilirdi. Türk edebiyatının; Halk edebiyatı, Tekke edebiyatı ve Divan edebiyatından akarak oluştuğunu ve bunların büyük değerler olduğunu ifade ederdi. Ayrıca Tarikatların 18. yüzyıldan itibaren yozlaştığını ve şeyhlerin araya konularak dine en büyük kötülüğü yaptıklarını söylerdi. Bazıları "hatemü'l-enbiya mı büyük, yoksa hatemü'l evliya mı büyük" sözünü söyleyerek tartışanlara çok kızar ve ağır hakaret ederdi.
Sait Aydemirin Cansız Hoca ile ilgili hatırası şöyle:
Kendilerinden dinledim. Gençlik yıllarıydı. Köylerinden tarikata giren bir genç, "biz vecde geliyoruz. Tecelliler oluyor. Allah'ı bile görüyoruz. İstersen sana da göstereyim." Cansız, "göster bakalım" der. Birlikte giderler. Karanlık yerde olacak ya Cansız'ı ahıra götürmek ister. Bunun üzerine Cansız çok kızar ve "ulan e...k oğlu e...k Allah'ı ahırda mı arıyorsun" diyerek basmış dayağı. Aslında Hoca işi biliyor ama sonucu merak ediyordu.
6 Eylül 1950 tarihinde kaleme aldığı ve Diyanet İşleri Başkanlığına gönderdiği raporda şu ifadelere yer vermiştir:
"Üzerinde hassasiyetle durulması gereken tarikatçılıkta son zamanlarda görülen durgunluk, bölgemiz hesabına tarikatçılıktan bir dönüş kabul edilemez. Buna fırsatta ilerlemek için bir gerileyiş demek daha doğru olur sanırım.
Zaman zaman din, tasavvuf kisvesi altında belli olmayan maksatlarla neşredilen kitaplar, mecmualar çoğalmış bulunuyor. Bu kitaplardan birisi de yanılmıyorsam tarikatlara hizmet maksadı ile Ömer Rıza Doğrul'un Tasavvuf tarihidir. Bu eser hakkında güzel niyetlerinden emin olduğum bir iki arkadaş vaiz tarafından da aciz düşüncem sorulmuştu. Düşündüğümü söyledikten sonra kendilerine, bağlı bulunduğumuz Diyanet İşleri Başkanlığının tasdiklerini, hususi ile Başkanımızın takrizlerini görmediğimiz (yeni çıktı) dinî, tasavvufî eserleri şüphe ile telakki etmeniz gerekli olduğunu söyledim. Sözlerime Diyanet İşleri Başkanlığının ve sayın Başkanın dinî neşriyatı size de. Öğütlerinizi dinleyenlere de üstün bir yeterlilik taşıdığını eklemiş bulunuyordum. Fakat bu yeni çıktıların bir listesi ile mahiyetlerinin teşkilat mensuplarına bildirilmesinin faydalı olacağını sanmaktayım."
Cansız Hoca'nın cümlelerinden anladığımız kadarıyla tarikatlara karşı bir tavrının olduğu anlaşılmaktadır. Çok partili hayata geçişle birlikte gerek dinî neşriyatta ve gerekse dinî oluşumlarda bir serbestliğin yaşanması söz konusu olmakla birlikte kendileri, bu durumu sağlıklı görmemekte ve ihtiyatla karşılamaktadır. Özellikle tasavvuf içerikli çıkan yayınların şüphe ile karşılanması, çıkan bu kitaplarla ilgili Başkanlığın inceleme yapıp teşkilatı bilgilendirmesi gerektiğini vurgulamakta ve dini öğütlerde Diyanet İşleri Başkanlığının yayınlarının kaynak olarak kullanılmasını yeterli görmektedir.
|
